Türk İslam Devletleri Konu Anlatımı
|
[Konu ile ilgili PDF sayfanın en alt kısmındadır]
|
Türk-Arap İlişkileri:
- Hz. Ömer döneminde, İslam orduları Celula, Kadisiye ve Nihavent savaşlarında Sasanileri yıkarak İran’a girdi ve Türklerle komşu olundu.
- Hz. Osman döneminde Hazarlar direniş gösterdi. Belancar savaşı ile İslam ordusu yenildi. Emeviler döneminde Araplar, Maveraünnehir bölgesini ele geçirdiler.
- Türgiş hükümdarı Sulu Kağan Arap ilerleyişini durdurdu.
Talas Savaşı
Çin × Abbasiler (Karlukların yardımı ile Abbasiler kazandı)
– 751 +
Nedeni: İpek yolu hâkimiyeti, Arap-Çin arasında Orta Asya hakimiyet mücadelesi
Sonuç: Orta Asya Çin istilasından kurtuldu. İslamiyet, Türkler arasında yayıldı. Kâğıt, pusula, Araplara geçti.
Türklerin Müslüman Olmasını Kolaylaştıran Nedenler:
- Abbasilerin hoşgörülü politikası.
- Tek Tanrı inancı. Eşitlik anlayışı
- Ahiret inancı, kurban kesme gibi özellikler benzer.
- Töre kurallarına ve göçebe yaşam tarzına uyması.
- Cihangirlik ile gaza ve cihatın benzemesi
KARAHANLILAR
- Asya da kurulan ilk Türk-İslam devletidir. Kurucusu Bilge Kül Kadir Handır.
- Satuk Buğra Han zamanında İslamiyet resmi din olmuştur.
- İkili teşkilatla yönetilmiştir. Kuruluşunda Karluk, Basmil, Çiğil Boyları etkili olmuştur.
- İlk medreseyi açtılar. (Semerkand)
- Ticareti geliştirmek için kervansaraylar (ribatlar) kurdular, burslu ve yatılı öğrencilik sistemi kurdular.
- Resmi dilleri Türkçedir, Türk kültürünün korunmasına önem verdiler, Uygur alfabesini kullandılar.
- Düzenli posta örgütünü kuran ilk Türk devletidir. Bununla merkez otoriteyi korumuşlardır.
- İlk Türk – İslam eserleri:
– Kaşgarlı Mahmut: Divan-ı Lügat’it Türk
– Yusuf Has Hacip: Kudatgu Bilig
– Edip Ahmet: Atabetül Hakayık
GAZNELİLER
Gazne’de Alp Tigin kurdu. Şehrin adını aldı ve çok ulusludur. Ünlü hükümdarları Gazneli Mahmut, Hindistan’a 17 sefer düzenledi. Abbasi halifesini korudu ve halife ona ‘sultan’ unvanını verdi. (ilk kez kullanıldı) Büyük Selçuklularla yapılan Nesa, Serahs ve Dandanakan savaşları kaybedildi. İmparatorluk karakteri var. Resmi dilleri Arapça, edebiyat dilleri Farsça, saray ve ordu dili Türkçe idi. (çok uluslu göstergesi) Halifeyi koruma altına alan ilk Türk devletidir. Firdevsi Şehnameyi yazdı.
TOLUNOĞULLARI
· Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam devletidir. Kurucusu Tolunoğlu Ahmet’tir (Abbasilerin Mısır Valisi)
· Abbasi Halifesi onu Mısır’a tayin etti. O’da bağımsızlığını ilan etti. Tolunoğlu cami yapıldı.
IHŞITLER (AKŞİTLER)
· Fergana Türklerinden Muhammed bin Toguş kurmuştur. Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.
· İlk kez Hicaz alındı. Akşitler, Fatimilere karşı tampon devlet olduğu için Abbasiler, Akşitleri korumuştur.
* Her iki devlette Mısır’da kuruldu. Yöneticileri Türk halkı Araptı ve çabuk yıkıldılar.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ
· Tuğrul Bey siyasi, kardeşi Çağrı Bey askeri liderdir.
· Gaznelilerle Nesa ve Serahs savaşlarını yaptı ve Serahs savaşından sonra adına hutbe okuttu.(bağımsızlık)
· Abbasi Halifesini, Şii Buveyhoğulları’nın baskısından kurtararak, Halife ona ‘Doğunun ve Batının Hükümdarı’ unvanını verdi. Halife siyasi yetkilerini Tuğrul beye devretti. İslam dünyasının lideri Türkler oldu.
* Bu dönemde sultan dini bakımdan halifeye, halifede siyasi bakımdan sultana bağlı oldu.
· Vaspuragan seferi ile Çağrı Bey Anadolu’ya keşif seferleri düzenledi. Raporda Anadolu’nun Türkler için uygun bir yurt olduğu belirtildi.
· Selçukluların İslamiyeti yayma ve göçebe Türkmenlere yurt arayışı; Bizans’ın da Türklerin Anadolu ’ya girmesini önleme çalışması Pasinler savaşına (1048) neden oldu. Bizans ile ilk savaş.
· Başa Alparslan geçti. Veziri Nizamül Mülktü. Hasan Sabbah’ın kurduğu Batıni tarikatıyla mücadele etti.
· Fatımilerin kurduğu Darül Hikme medreselerine karşı Bağdat’ta Nizamiye medreseleri açıldı.
Malazgirt Savaşı
B.S.D (Alparslan) × Bizans(Romen Diojen)
+ 1071 –
Nedenleri: İslamiyeti yayma. Yeni yurt arayışı. Bizans, Türklerin Anadolu’ya gelişini engelleme isteği.
Sonuçları: Peçenek ve Uz Türkleri, Selçuklu tarafına geçti. Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı. Bizans vergi ödeyecek. Türkiye tarihi başladı. Bizans, Avrupa’dan yardım istedi ve Haçlı seferleri başladı.
· Alparslan komutanlarına Anadolu’ya gidin ve fethettiğiniz topraklar sizindir deyince, Anadolu hızlı bir şekilde fethedildi ve ilk Türk beylikleri kuruldu. Bu durum merkezi otoriteyi sarsmıştır.
· En parlak dönemi Melik Şah’tır. Ömer Hayyam Celali takvimini icat etti.
· Vezir Nizamül mülk ve Melikşah Batiniler tarafından öldürüldü.
· Karahitaylarla (Moğollarla) yapılan Katvan savaşıyla çöküş sürecine girdi.
* Büyük Selçukluların dağılması ile kurulan devletler: – Kirman Selçukluları – Horasan Selçukluları – Harzemşahlar – Anadolu (Türkiye) Selçukluları – Irak Selçukluları – Suriye Selçukluları
* Büyük Selçukluların dağılması ile kurulan Atabeylikler; Selçuklularda ülkenin çeşitli yerlerine idareci olarak gönderilen meliklerin yanlarına Atabey denilen kişiler tayin edilirdi. Bunlardan bazıları devletin zayıflaması üzerine kendi devletlerini kurdular. Bunlar: – Azerbaycan (İldenizoğulları) – Fars (Salguriler)
– Şam (Zengiler) – Musul (Börüoğulları) – Erbil (Beyteğinler)
· Büyük Selçukluların yıkılma nedenleri: Taht kavgaları, Bâtınilerin zararlı faaliyetleri, Geniş yetkiler verilen atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmeleri, Abbasi halifelerinin gizli çalışmaları, Yönetimde İranlıların etkisi artınca Göçebe Türkmenlerin küstürülmesi ve çıkan Oğuz isyanları, Haçlı seferlerinin baskısı, Moğol baskısı
TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK
Devlet Yönetimi:
- Hanedanın ortak malı sayıldı.(veraset sistemi)
- Kut anlayışı devam etti.
- Hükümdarlık alametleri: hutbe okutmak para bastırmak, Halifeden menşur alınması, sancak, taht, tuğ, nevbet(davul), Hilat giyme ve kılıç kuşanma
- Kurultayın yerini divan aldı. Devlet işleri görüşülürdü. (Divan-ı Saltanat)
- Tuğra Divanı: İç ve dış yazışmalar / Divan-ı Mezalim: Halkın şikayetlerinin görüşüldüğü yer
- İstifa Divanı: Mali işler / Naib: Hükümdar ülkede olmayınca yerine bakardı. (Nibayet-i Saltanat)
- Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçları (Emir-i Arz => Askeri işlerden sorumluydu)
- İsraf Divanı: Yönetimle ilgili işler (Müşrif)
Ülke Yönetimi:
- Selçuklularda ilk parayı bastıran Tuğrul Beydir.
- Ülke eyaletlere ayrıldı. Hanedan mensupları yönetici olarak atandı.
- Bazı eyaletlere Şihne, Amid unvanlı valiler atandı.
- Eyaletlerde davalara kadılar bakardı.
- Ekonomik işleri muhtesipler kontrol ederdi.
Ordu:
- Gulama-ı Saray: Devşirme asıllılardı. Saray muhafızları, sürekli asker olup 3 ayda bir maaş alırlardı.
- Tımarlı Sipahiler: İkta sahiplerince yetiştirilen atlı askerlerdi. Masraflarını ikta sahipleri karşılardı.
- Yardımcı Kuvvet: Bağlı beylik ve devletlerden gelen askerler ve gönüllülerden oluşurdu.
- Hassa Ordusu: Merkez ordusudur. Türklerden kurulmuştur.
Bilim:
Karahanlıların yaptırdığı Semerkand medresesi ile Alparslan döneminde Vezir Nizamül Mülk’ün yaptırdığı Bağdat’taki Nizamiye Medresesi önemliydi. Nizamiye Medresesi dünyanın ilk üniversitesi sayılmaktadır.
Harezmî: Bağdat’ta Beytül Hikme’de cebirle ilgili önemli çalışmalar yaptı.
Farabi: 160 eser yazdı. En önemlil eseri İshaül Ulum (ilimlerin tasnifi) adlı kitabı ile bilimleri ilk defa sınıflandırmıştır. Muallimi Sani denilmektedir. Türk dünyasına pozitif bilimlerin temelini atmıştır.
Biruni: 16 maddenin özgül ağırlığını gerçeğe yakın tespit etmiştir. Enlem ve boylam dairelerini de tespit etti. Güneş etrafında 1 yıl dönüşü hesapladı.
İbn-i Sina: TIP. Kanun Fit- tıp adlı eseri Avrupa’da okutuldu. Kalp ve beyin üzerine çalışmış küçük ve büyük kan dolaşımını keşfetmiştir. Ruh hastalıklarını sevgi şefkat ve müzikle tedavi etme yöntemlerini geliştirdi.
Utbi: tarih-i Yemin adlı eserinde dönemin olaylarını anlatmıştır.
Gazali: İslam Kelamcısı, aklı reddetmiş herşeyi dine dayandırmıştır.
İbn-i Rüşt: Akılcılığı savunmuş, felsefe, tıp, astronomi alanında çalışmıştır.
İbn-i Haldun: Tarihçi / El Razi: Kimyager
İbn-i Batuta: Coğrafyacı / İbn-i Türk: Cebirci
Hukuk:
Şer’i ve örfi hukuk. Şer’i hukuka kadılar bakardı. (Başkanına Kadil Kudat denirdi)
Toprak Yönetimi:
- Miri arazi: Devlete ait topraklara denirdi.
- Has Arazi: Hükümdar ve ailesine ait topraklar. Saray giderlerini karşılardı.
- İkta Arazi: Gelirleri hizmet veya maaş karşılığı olarak komutanlara, askerlere devlet adamlarına verilen topraklardır. Devlet asker yetiştiriyordu.
- Haracı Arazi: Müslüman olmayanların elindeki arazi karşılığı vergi ödemesi.
- Vakıf Arazi: Gelirleri cami, medrese, hastane gibi sosyal amaçlarda kullanılırdı.
- Mülk Arazi: Kişiye ait arazilerdir. Her türlü tasarruf hakkı kişiye aittir.
Sosyal ve Ekonomik Hayat:
- Şehirlerde yaşayanlar: Ticaret, zanaatkarlık ve esnaflık yaparlardı
- Köylerde yaşayanlar: Tarım yaparlardı.
- Göçebe yaşayanlar: Hayvancılıkla uğraşırlardı.
- Ticaret yolları üzerinde bulundukları için kervansaraylar yaptırdılar.
- Esnafların mesleki örgütü Ahilik; esnaflar arası dayanışmayı, üretimde kaliteyi ve disiplini sağlıyordu.
- Selçuklularda ilk parayı Tuğrul Bey bastırdı.
Saray Görevlileri:
Hacip: Hükümdarın konuşma işlerini ayarlar
Çarnışır: Aşçı / Muhtesip: Belediye
Alemdar: Bayraklarla ilgilenir / Şıhne: Vali
Ulak: Haberci / Emir-i Ahur: Hayvanlara bakar
Donanma:
Büyük Selçuklularda yok Anadolu Selçuklularında var. Donanmanın başı; Reis’ül Bahr (Melik’ül Süvari)
Aşağıdaki linkten konu ile ilgili pdf dosyalarına ulaşabilirsiniz…
https://docplayer.biz.tr/28329739-Turk-islam-devletleri-yuzyil.html
Aşağıdaki linkten konu ile ilgili testlere ulaşabilirsiniz…
https://sinavtime.com/turk-islam-tarihi-testi-1002
https://www.kpssrehber.com/dersnotu-373-Ilk-Turk-Islam-Devletleri-Testi.html
Aşağıdaki linklerden konu ile ilgili videolara ulaşabilirsiniz…