Başlıca Toprak Tipleri ve Özellikleri

Toprak, üzerinde tüm canlıların barınıp yaşadığı, insan ve hayvan beslenmesi için gerekli ürünlerin yetiştiği yaşayan canlı bir varlıktır ve yaşamın kaynağıdır. Toprak, Fiziksel, kimyasal, organik yollarla parçalanan kayaçların arasına hava, su ve canlıların girmesiyle oluşan katmandır.
Yeryüzündeki topraklar iklim koşulları, kayaçların yapısı, yer şekilleri ve dış güçlerin etkinliğine göre üç ana gruba ayrılmaktadır. Bunlar zonal, azonal ve intrazonal topraklardır.

ZONAL TOPRAKLAR

Bu topraklar genellikle düz ve az eğimli yerlerde oluşmuş topraklardır. Ana kayaların, yerinde ayrışmasıylaoluşurlar. Bu yüzden yerli topraklar da denir. Topraklar oluşum özelliklerine göre taşlı, kireçli, kumlu,humuslu, milli gibi çeşitlere ayrılırlar. Bitki artıklarının zamanla ayrışmasıyla toprağa bitkisel besinmaddeleri de karışır buna humus denir. Yağışın bol olduğu, bitki örtüsünün gür olduğu alanlarda görülentopraklar, bitki örtüsü bakımından zengin olduğundan toprakta humus miktarı da fazladır. Yağışın çokolduğu ekvatoral kuşakta yağışlarla toprak çok yıkandığından topraktaki humus oranı azdır. Bu bölgelerde
toprak nemli olduğundan koyu renklidir. Zonal topraklarda normal toprak profiline sahiptir. A, B, C
horizonları belirgindir.

1.Laterit Topraklar

Dönenceler arasındaki sıcak-nemli tropikal iklimbölgesinin toprağıdır. Rengi kiremit kırmızısıdır. Tropikal kuşakta bitki örtüsü gür olduğu hâlde aşırı yıkanma ve humusun büyük bir kısmının çok sayıdaki mikroorganizmalar tarafından tüketilmesinden dolayı
bu topraklar humus bakımından fakirdir. Tarımsal verim bu topraklarda düşüktür. Bu nedenle kimyasal çözülme yeterli olduğu hâlde verimsiz topraklardır.

2.Kırmızı Topraklar (Terra Rossa)

Akdeniz iklim bölgesinde kireç taşı (kalker) üzerinde oluşan topraklardır. Bünyesinde demir oksit oranı fazla olduğundan renkleri kırmızıdır. Sulama ve gübreleme yapılırsa tarıma elverişlidir. Kaliforniya (ABD) Orta Şili, Cape Bölgesi (Güney Afrika
Cumhuriyeti), Akdeniz kıyıları ve Avustralya’nın güneyinde görülür.

3.Kahverengi Orman Toprakları

Ilıman okyanus ikliminde karışık ormanların altında
yer alan humuslu topraklardır. Toprağın üst kısmı,
bitki kalıntılarından dolayı koyu renklidir ve humus
bakımından zengindir. Aşırı yıkanma yoktur. Bu
topraklar Batı Avrupa’da ve Türkiye’de Karadeniz
kıyılarında yaygındır.

4.Podzol Topraklar

Soğuk nemli bölgelerin iğne yapraklı orman sahasında
oluşan topraklardır. Yıkanma fazla olduğundan
mineral bakımından fakirdir ve kül renginde olan
topraklardır. Sibirya, Kuzey Avrupa, İskandinavya
Yarımadası (İsveç, Norveç, Finlandiya) ve Kanada’da
görülür.

5.Tundra Toprakları

Tundra iklim bölgesinin kışın on ay donan, yazın iki ay
çözülerek bataklık hâlini alan verimsiz topraklarıdır.
Üzerinde üç aylık yaz sıcaklığında yeşeren tundra
denilen yosun ve otlardan oluşan bitki örtüsü vardır
ve organik maddeler uzun süre çözünmeden toprakta
kalır. Humus bakımından fakir ve tarıma elverişsiz
topraklardır. Tundralar, kutup altı ikliminde görülen
topraklardır. Kanada, İskandinav Yarımadası ve
Sibirya’da geniş yer kaplarlar.

6.Çöl Toprakları

Çöllerde (yıllık toplam 200 mm’den az yağış alan
yerlerde) görülen, humus bakımından fakir, az
humuslu açık renkli verimsiz topraklardır. Çöllerde
nem azlığı nedeniyle kimyasal çözülme yetersizdir,
toprak oluşumu yeterince gerçekleşemez. Bu nedenle
A horizonu yok denecek kadar incedir. Yağış azlığı ve
şiddetli buharlaşma nedeniyle toprak yüzeyinde kireç
ve tuz birikerek sert bir tabaka meydana getirir ve
toprakta tarım yapılamaz.

7.Kahverengi ve Kestane Renkli Bozkır Toprakları

Orta kuşakta, karaların iç kısımlarında, bozkırların
görüldüğü yerlerde oluşan topraklardır. Kahverengi
bozkır toprakları, 250-400 mm arası yağış alan, step
bitki örtüsünün görüldüğü yerlerde oluşan humusu az,
tahıl tarımına ve mera oluşmasına elverişli
topraklardır.

Kestane rengi bozkır toprakları ise 400-600 mm arası
yağış alan, step bitki örtüsüne sahip yerlerde oluşan
humus oranı daha fazla ve tahıl tarımına elverişli
topraklardır.

8.Çernozyom Topraklar (Kara Topraklar)

Yazları yağışlı karasal iklim koşullarında yetişen
yüksek boylu çayırlar altında oluşan topraklardır.
Sıcaklığın düşük olması nedeniyle çayır artıkları
yeterince ayrışmadan toprak üzerinde kalır. Bu
yüzden toprağın üst katı, siyah renklidir.
Çernozyomlar bitki besin maddeleri bakımından
zengindirler. Ot verimi yüksek olduğu için buralarda,
yoğun olarak büyük baş hayvancılık yapılır. Ukrayna,
Rusya ve Kanada’ da; Türkiye’de Kuzeydoğu
Anadolu’da yaygındır.

Azonal Topraklar (Taşınmış Topraklar)

Bulundukları yerlerden akarsu, rüzgârlar ve buzullar tarafından taşınarak çukurluk alanlarda biriktirilen
topraklardır. Çeşitli yerlerden taşınıp geldiğinden bu tur topraklar verimlidir. Bu topraklarda organik kalıntı
ve humus oranı yüksektir.

1. Alüvyal Topraklar

Yeryüzündeki yüksek yerler sürekli aşınmakta,
aşındırılan bu materyaller uzak mesafelere
taşınmaktadır. Bu materyaller iriliğine göre; çakıl, kum,
mil olarak adlandırılır. Bunların hepsine birden alüvyon
denir. Alüvyonların birikmesiyle oluşan topraklar
alüvyal topraklardır. Alüvyonların horizonları yoktur.
Alüvyal toprakların en yaygın olduğu yerler deltalardır.
Vadi tabanlarının genişlediği yerlerdeki akarsu boyu
ovaları da alüvyon topraklardan oluşur. Ayrıca pek çok
ovanın tabanındaki verimli tarım alanları da alüvyonlarla kaplıdır. Alüvyal topraklar derin, geçirgen, kolay
işlenebilen, suyun kolay temin edilebildiği topraklar olduğundan çok verimlidir. Çoğu iklim kuşağında
görülebilir. Örneğin Nil deltası, Türkiye’de Çukurova alüvyal toprakların görüldüğü yerlerdendir.

2. Lös Topraklar

Çöllerde ve yarı kurak iklimlerde rüzgârların, bitki
örtüsünün cılız olduğu yüzeylerden kayaçları kopararak
taşıdığı ve biriktirdiği topraklardır. Mineralce zengin
kolay aşındırılabilen topraklardır.

3. Moren

Kutup bölgelerinde ve kalıcı kar sınırları çevresinde
buzulların getirdiği materyallerin biriktirilmesi ile
oluşan topraklardır. Mineralce zengindirler fakat
sıcaklık şartlarının yetersiz olmasından tarıma elverişli
değildirler.

4. Regosoller

Dağ eteklerinde biriken kum boyutundaki malzemeler
ile akarsuların ve volkanlardan çıkan kum boyutundaki
malzemeler üzerinde gelişen verimli topraklardır. Ülkemizde Nevşehir yöresi gibi volkanik arazilerde yaygın
olan bu gözenekli topraklar, patates tarımına oldukça elverişlidir.

5. Kolüvyal Topraklar (Yamaç Döküntüleri)

Dağların yamaçlarında, çözülen malzemelerin yağmur
ve sel suları tarafından taşınarak dağ eteklerinde
biriktirilmesi ile oluşur. Kolüvyal topraklar verimli
topraklardır. Üzüm bağları başta olmak üzere tarım için
elverişlidir.

6. Litosol Topraklar (Taşlı Topraklar)

Litos, taş, litosol taşlı toprak demektir. Dağların eğimli
yamaçlarında aşınma devamlı olursa ince malzemeler
sürekli taşındığından geriye sadece taş ve çakıl gibi iri
malzemeler kalır ve bu iri malzemenin hâkim olduğu
taşlı topraklara litosol denir.

İntrazonal Topraklar

İntrazonal topraklar, zonal topraklar arasında adacıklar hâlinde oluşan, iklimden çok
çevresel özelliklere göre biçimlenen topraklardır. İntrazonallerin oluşmasında daha çok
kayaçların özelliği ve topoğrafya etkili olmaktadır. Bütün katmanlar gelişmemiş olup A ve C
horizonlarına sahiptir.

1. Halomorfik Topraklar (Tuzlu Topraklar)

Kurak ve yarı kurak bölgelerde görülür. Su
buharlaştığında eriyik hâldeki çeşitli tuz ve
karbonatlar toprağın yüzeyinde birikir. Çorak
topraklar olarak bilinen bu topraklar verimsizdir. Tuzlu
topraklar ve alkali topraklar olarak ikiye ayrılır.

2. Hidromorfik Topraklar (Bataklık Toprakları )

Su oranı fazla olan topraklardır. Bataklık alanlarında
veya taban suyu seviyesinin (yer altı suyu yüzeyinin)
yüksek olduğu ovalarda oluşan topraklardır. Toprak
yapısı ve alttaki katmanlar, suyu derinlere doğru
sızdırmadığı için havalandırması az olan topraklardır.
Erzurum Ovası örnek verilebilir.

3. Kalsimorfik Topraklar

Yumuşak kireç taşı ve killi kireç taşı (marn) depoları
üzerinde oluşan topraklardır. Kireç yönünden
zengindir. Bu topraklar ikiye ayrılır.

a) Rendzinalar: Yumuşak kireç taşları üzerinde oluşan
bu topraklar, genellikle koyu renkli olup alt kısmında
kireç birikimi mevcuttur.
b) Vertisoller: Eski göl tabanlarındaki killi ve kireçli
depolar üzerinde oluşan topraklardır. Toprak killi
olduğu için kurak mevsimde çatlar ve bu çatlaklara üst
kısımdan sürekli toprak ve taş dökülür. Bu döküntüler,
yağışlı mevsimde ise su ile doygun hâle geldiği için
şişerek tekrar yukarı itilir ve âdeta yerinde döner.
Verto, Latince dönmek demektir ve bu nedenle bu
topraklara, dönen toprak anlamına gelen “vertisol”
ismi verilmiştir. Ayrıca Karakepir topraklar veya Taş
Doğuran toprak olarak da adlandırılır. Trakya’da
yaygın olup ayçiçeği üretimine elverişlidir.