HADİS USULU ÖZET PDF – 2020
Bu yazımızda sizler için Hadis Usulu ders notunu hazırladık. Ahmet Yücel – Hadis Usulu kitabını referans alarak hazırladığımız Hadis Usulu ders notumuz özet şeklindedir. ÖABT Dikab ve ÖABT İHL için Hadis usulu özetimiz Hadis’in usul kısmı için yeterli olacaktır. 2020 ÖABT Hadis notumuzu PDF formatında ücretsiz bir şekilde indirebilirsiniz.
| NOT: Sizlere daha iyi ve güncel ders notu sunabilmek için kendimizi sürekli yeniliyoruz. Sizlerde son eklenen güncel ders notları ve eğitim haberlerinden anında haberdar olmak istiyorsanız sitemize Üye Olarak bildirimlerden anında haberdar olabilirsiniz. ÜYE OLMAK İÇİN TIKLAYIN |
Ayrıca sitemizde ÖABT ve İlahiyat için kendi hazırladığımız ders notlarımızda mevcuttur. 2020 KPSS, ALES, YDS vb. tüm derslerine ait Güncel Konu Anlatım, Özet, Soru Bankası, Çıkmış Soru Çözümleri, Videolar vb. PDF materyallere sitemizden kolaylıkla ulaşabilir ve bu 2020 KPSS materyallerini indirebilirsiniz.
| ⇓ NOT: PDF YAZININ SONUNDADIR. ⇓ |
HADİS USULU
1. BÖLÜM
Peygamberin Görevleri:
- Tebliğ
- Tebyin
- Mücmel ayetleri açıklamak
- Müşkil ayetleri açıklamak
- Umumilik ifade eden ayetleri açıklamak
- Ayetlerdeki mutlak ifadeleri takyid etmek
- Ayetleri hükümleri teyit etmek
- Tezkiye: İnsanları manevi kirden arındırmak
- Teşri: Kur’an’da bulunmayan hükümler koymak
-
HADİS
Söz, fiil, takrir, yaratılış veya huyla ilgili bir vasıf olarak Hz. Peygamber’e nispet edilen her şeydir.
Hadisin Unsurları
- Sözlü hadis
- Fiili hadis
- Takriri hadis
- Hulki ve Hılki hadis
- Hulki: Ahlakı vasfını ifade eden
- Hılki: Fiziki yapısını tavsif eden
Hadisin Yapısı
- SENED
Nakleden ravileri rivayet sırısanıa göre zikrederek, hadis metnini ilk söyleyenine ulaştırmak.
Sened: bir hadisi Peygamber’e dayandırmak
İsnad: bu senedi oluşturan ravileri zikretmeye denir.
Muttasıl / Mevsul: Başından sonuna kadar her ravinin hadisi bizzat hocasından almasıyla meydana gelen isnad.
Mürsel: Sahabi ravisi düşen hadis,
Münkatı: Peşpeşe olmamak kaydıyla sahabeden sonraki nesillerde ravisi düşen,
Mu’dal: Peşpeşe iki veya daha fazla ravisi düşen hadis.
- METİN
Hz. Peygamberle ili bir konuyu aktaran ifadelerdir.
Metne rivayet edilen hadis anlamında “mervi” denilir.
Merfu-Mevkuf-Maktu olarak tasnif edilir.
- SÜNNET
Peygamberliğinden önce veya sonra Hz. Peygamber’den söz, fiil, takrir, fizik ve ahlaki vasıflarından nakledilen her şeydir. Buna göre sünnet hadis ile eş anlamlıdır.
Sünneti Tespitte Ehli Rey ve Ehli Amelin Yaklaşımı
- Ehli rey’e göre öncelikle Kuran ve merfu hadisler olmak üzere mevkuf ve maktu hadislerde dikkate alınmalıdır.
- Sünnet kelimesini Medinelilerin geleneği olarak kabul eden Ehli Amel, kurucusu İmam Malik’tir.
Ehli Hadis ve İmam Şafii’nin Yaklaşımı
- Ehli Hadis “dinin re’ye değil nakle dayandığı” görüşünü savunur.
- Ehli hadis ve İmam Şafii’ye göre sünnetin tespitinde tek kaynak Hz. Peygamberin hadisleridir.
- Ehli hadis’e göre Hz. Peygamber hakkında nakledilen her bilgi, onun sünnetine dahildir.
| ⇓ NOT: PDF YAZININ SONUNDADIR. ⇓ |
-
HABER VE ESER
- Haber
Haber: Hz. Peygamber, sahabe, tabiin ve daha sonrakilerden nakledilen bilgi demektir. Buna göre haber hadisten daha geniş bir anlama sahiptir. Zira hadis sadece Hz. Peygamber’e ait bir haberdir.
Her hadis bir haberdir. Her haber hadis değildir.
Cahız: Kitabul Ahbar
- Eser
Hadis terimi olarak haberle aynı anlamda kullanılmaktadır.
Horasanlı fakihler Hz. Peygamber’den rivayet edilenlere haber, sahabeden gelenlere eser demişlerdir.
Hadis ilminde eser, nesiller boyu nakledilegelen haber olarak kullanılmaktadır.
Ebu Yusuf: El Asar
2. BÖLÜM
-
HADİS USULUNÜN TANIMI
Hadisleri sonraki nesillere aslına uygun olarak nekledebilmek ve sahihi ile zayıfını birbirinden ayırmak için ihtiyaç duyulan kurallar ve bunlarla ilgili ıstılahlardan bahseden ilimdir.
-
HADİS USULUNÜN KAYNAKLARI
- Üçüncü Asırda Telif Edilenler
Garibul hadis, ihtilaful hadis, ilelül hadis, cerh ve tadil başta olmak üzere ravilerle ilgili diğer eserlerde bu dönemde kaleme alınmıştır.
İmam Şafii hadis usulü kurallarını yazılı hale getirdiği bilinen ilk alimder. (Er-Risale)
- Asırda Telif Edilenler – Mütekaddimun (İLK KAYNAKLAR)
- İmam Şafii: Er risale – El Üm – İhtilaful Hadis
- Ebu Davud: Er Risale ila ehli Mekke
- Tirmizi: Sünen (el İlel bölümü)
- İmam Müslim: Sahihinin Mukaddimesi
- Ali b. Medini: Ulumul Hadis ve günümüze ulaşmayan cüzleri
- İbn Ebi Hatim: El Cerh ve Ta’dil
- Buhari: Et Tarih
Begavi, hadisleri senedsiz rivayet eden ilk alimdir.
- Dördüncü Asır ve Sonrasında Telif Edilenler
Mütekaddimun: Konuların çoğunlukla müellifin görüşüne fazla yer verilmeden ve önce alimlerin görüşlerinin isnadla nakledilerek alındığı dönemdir. (Kadı İyaz’a kadar)
Müteahhirun: Önceki alimlerin görüşlerinin isnad kısmı hazfedilerek nakledilip, müellifin tanım ve değerlendirmelerinin bulunduğu dönemdir.
Son Dönem: Son yüzyılda yapılanlardır.
Mütekaddimun Dönemi Eserleri (İLK ESERLER)
- Ramehürmüzi: el Muhaddisül fasıl beyner ravi vel vai
- Nisaburi: Marifetü ulumil hadis
- Bağdadi: el Kifaye fi ilmir rivaye
- Ebu Nuaym: el- Mustahreç
Ramehürmüzi: el Muhaddisül fasıl beyner ravi vel vai
- Günümüze ulaşan ilk müstakil hadis usulü eseridir.
- Telif amacı, ravi ile fakih arasındaki farkı ve bu ikisinin önemini ortaya koymaktır.
- Daha çok isnad ile ilgili konular vardır.
- Mervi konulara yer verilmemiştir.
Nisaburi: Marifetü ulumil hadis
- Hadis usulüne dair ikinci eser olarak kabul edilmektedir.
- Ehli hadis’e yönelik eleştirilerden bahsetmekte, eseriyle bunlara cevap vermeyi amaçlamaktadır.
- Eserin tertibi sistematik değildir.
- Önceki alimlerin görüşlerini nakletmesi önemi artırmaktadır.
Bağdadi: el Kifaye fi ilmir rivaye
- Mütekaddimun döneminin en hacimli ve önceki alimlerin görüşlerini en geniş aktaran eserdir.
- Kendisinden sonra gelen alimlerin tamamına kaynaklık etmiş, sonrakileri en çok etkileyen eser olmuştur.
- Yaşadığı dönemde bazı muhaddislerin ali isnadları elde etmek ve hadilseri toplamak için gayret gösterdiklerini, ravinin ve metnin durumunu incelemediklerini belirten müellif, onları hadisleri anlamaya çalışmadıkları için eleştirmiştir.
| ⇓ NOT: PDF YAZININ SONUNDADIR. ⇓ |
Müteahhirun Dönemi Eserleri (İLK DÖNEM)
- Kadı İyaz: el ilma ila marifeti usulir rivaye ve takyidis sema
- İbnü-s Salah: Ulumul Hadis
- İbn Dakiku’l İd: ek iktirah fi beyanil ıstılah
- El Kasimi: Kavaid-üd Tahsis
- El Cezairi: Tevcihun Nazar
Kadı İyaz: el ilma ila marifeti usulir rivaye ve takyidis sema
- Hadis öğretim metotlarını ve rivayet lafızlarını ihtiva etmektedir.
- Usul konularının çok az bir kısmını ihtiva eder.
- Mütekaddimun dönemi usul eserlerinden büyük ölçüde istifade edilmiştir.
- Hadisler dışındaki bilgiler senedsiz olarak nakledilmiştir.
İbnü-s Salah: Ulumul Hadis
- Ravi, mervi, hadis öğrenim ve öğretim metotları ve bunlarla ilgili hadis usulünün konularını ihtiva eder.
- Kendinden önceki usul eserlerinin iyi bir özetidir.
- Usulumul hadis üzerinde birçok eser yazılmıştır.
- En-Nevevi: et Takrib
- İbn Kesir: İhtisaru Ulumil Hadis
- İbn Hacer: Nuhbetul fiker
İbn Dakiku’l İd: el iktirah fi beyanil ıstılah
- Eserin birçok baskısı bulunmaktadır.
- Eser hadis ilmine giriş mahiyetinde olup hadis usulü konularını ihtiva eder.
- Eserin sonunda her biri kırk hadis ihtiva eden yedi kısım halinde çeşitli kriterlere göre sahih sayılan hadislere yer verilmiştir.
El Kasimi: Kavaid-üd Tahsis
- Derleme usulüyle meydana gelmiş usul eseridir.
- Her konuyu en iyi işlemiş olan müelliflerden seçme parça ve bölümlerden naklederek eseri oluşturmuştur.
- Eserde müellifin şahsi fikrine rastlamak mümkün değildir.
- Fıkhul Hadis konusunu incelemiştir.
El Cezairi: Tevcihun Nazar
- Hadis usulü eserlerinin en son yazılanlarındandır.
- Müellifin talebesi müsteşrik Goldziher tarafından Almanca’ya tercüme edilmiştir.
Müteahhirun – Son Dönem
- El Huli: Miftahus sünne
- Accac el Hatip: es Sünne kablet tedvin
- Accac el Hatip: el veciz fi ulumul hadis
- İsmail Lütfi Çakan: Hadis usulu
- Talat Koçyiğit: Hadis Usulu
- Ali Osman Koçkuzu: Hadis ilimleri ve tarihi
3. BÖLÜM
RİVAYET
Rivayet: Usulüne uygun bir şekilde ve ravilerini zikrederek hadisi nakletmek demektir.
Hadis Öğrenim ve Öğretim Metodları
- Sema ve Kıraat
- İcazet, Münavele ve Mükatebe
- İ’lam, Vasıyyet ve Vicade
Sema ve Kıraat
Sema: Hadis hocasının hadislerini okuması, talebenin veya talebelerinin bizzat ondan işiterek almasıdır.
Kıraat: Talebenin hadisleri bizzat hadis hocasına okuması veya başkasının okuduğunu işitmek suretiyle hadisi almasıdır.
Delalet eden lafızlar:
- Sema Metoduna;
- İşittim
- Bana rivayet etti
- Kıraat Metoduna;
- Falan kimseye okudum
- Arz ettim
Amaçları:
- Yazı hatalarını düzeltmek
- Hadisin yorumunu öğrenmek
- Hadisin rivayet edene aidiyetini öğrenmek
- Hadisin sıhhatini öğrenmek
İcazet, Münavele ve Mükatebe
İcazet: sema ve kıraat olmaksızın hadis aliminin belirli şartlar dahilinde bütün veya bir kısım rivayetlerini öğrencisinin rivayet etmesine izin vermesidir.
Münavele: Hadis hocasının hadislerini ihtiva eden kitabını rivayet etmesi için talebesine elden vermesidir.
Mükatabe: Hadis hocasının rivayet hakkı bulunan hadislerinin tamamını veya bir kışını yakında yada uzakta bulunan bir kimseye yazıp göndermesidir.
Delalet eden lafızlar:
- İcazet metoduna;
- Bana haber verdi
- Münavele metoduna;
- Bana rivayetlerini verdi
- Mükatebe metoduna;
- Falan kimse bana yazdı
Şartları:
- Yazılı metnin hoca tarafından gözden geçirilip düzeltilmesidir.
- Kendisine hadis rivayet edilecek öğrencinin güvenilir olmasıdır.
- Rivayet lafızlarının mutlaka kullanılmasıdır.
- Sema ve kıraat yollarıyla alma imkanı bulunmadığında kullanılması istenmiştir.
İlam, Vasıyyet ve Vicade
İ’lam: hadis hocasının hadis veya hadis kitabını öğrenciye göstererek bunları sema yoluyla aldığını ifade etmesi ve fakat rivayeti için izin verdiğine dair herhangi bir açıklamada bulunmamasıdır.
Vasıyyet: hadis hocasının rivayet tteiği bir kitabı, ölümünden veya seyahate çıkmadan önce birine vasıyyet etmesine denir.
Vicade: Bir hadis aliminin herhangi bir müellif veya ravinin el yazısı ile yazılmış kitabını veya bazı hadislerini bulup ele geçirmesine denir.
Delalet eden lafızlar:
- Vasıyyet metoduna;
- Falan bana vasıyet etti
- Vicade metoduna;
- Bana ulaştı
Rivayet metotlarının hepsine delalet eden lafızlar
- Falandan
- Falanın söylediğine göre
- Dedi
Rivayetin Sıfatları
- Lafzen rivayet: hadislerin Hz. Peygamber’den duyulduğu gibi kelimesi kelimesine aynı lafızlarla rivayet edilmesidir.
- Manen rivayet: hadislerin Hz. Peygamber’den işitildiği lafızlar yerine aynı anlama gelen farklı lafızlarla nakledilmesidir.
4. BÖLÜM
RAVİ
Ravi: Rivayet metotlarından biriyle hadisi öğrenip aldıktan sonra, isnadıyla ve hadisi aldığı metoda delalet eden rivayet lafızlarıyla kendinden sonrakilere nakleden kimse anlamına gelmektedir.
300.000 hadisi isnadıyla ezberleyen, isnatlardaki ravileri cerh-tadil durumları ile birlikte bilen alim “hüccet” unvanıyla anılır.
Müteşabih Raviler: Bir ravinin ismi, diğer ravinin baba ismiyle aynı olduğundan karıştırılmasıdır. Yezid b. Esved – Esved b. Yezid
Müdebbec: Akran ravilerin karşılıklı olarak rivayette bulunmalarına denir.
RAVİ VASIFLARI
- Adalet
Hadis terimi olarak, ravinin rivayet ehliyetini ifade eder.
İbrahim en-Nehaî, adl olan raviyi kendisinden şüphe edilmeyen kimse olarak tarif eder.
Adaletin unsurları:
- İslam
- Akıl
- Bulüğ
- Fasık olmamak
- Mürüvvet: ravinin genel ahlaka ve dinin hoş gördüğü geleneklere uyması ve saygı göstermesidir.
Tezkiye: Adalet sahibi olmayan raviler güvenirliği ile tanınmış muhaddislerin araştırması sonunda adaletlerinin tespit edilmesine denir.
- Zabt
Başka bir tarife göre zabt, ravinin hıfzından rivâyet ediyorsa hafız olması, kitabından rivâyet ediyorsa kitabını her türlü değişiklikten koruması, manen rivayet ediyorsa lafızların manaya delâletini iyi bilmesi ve dikkatli olması demektir.
Ravinin zabtı rivayetlerinin güvenilir ravilerin rivayetleriyle karşılaştırılmasıyla tespit edilir.
Sika: adalet ve zabt vasıflarını taşıyan ravi, güvenirlik açısından “sika” olarak kabul edilir.
RAVİ KUSURLARI
-
Adalet Sıfatıyla İlgili Kusurlar
- Kizbur Ravi
- ittihamu’r-râvî bi’l-kizb
- Fısku’r-râvî
- Cehaletü’r-râvî
- Bid’atü’r-râvî
Kizbu’r-râvî
Ravinin hadis rivayetinde yalancılığıyla Hz. Peygamber’e söylemediği bir şeyi kasden ona nisbet ederek rivayet etmesi kastedilmektedir. Ravi hakkında en ağır kusur budur. Böyle bir kusuru tesbit edilen ravinin rivayeti hiçbir zaman kabul edilmez. Hadis rivayetinde yalan söylemenin bir daha rivayetinin kabul edilmeyeceği şekilde cezalandırılması, bu tür yalancılığın dine vereceği zararı önlemeye yöneliktir.
İttihamu’r-râvî bi’l-kizb
Ravinin hadis rivayetinde yalanı tesbit edilmemiş de olsa günlük hayatta yalan söylediği biliniyorsa, rivayette de yalan söyleyebilir diye düşünülür ve rivayetine itibar edilmez.
Fısku’r-râvî
Ravinin günahkârlığı. Hadis alimleri ilgili ayet ve hadisleri de dikkate alarak büyük günahları işleyen, küçük günahları işlmeye devam eden kimseleri fasık olarak nitelemişlerdir. Bir ravinin kendisini fıska düşüren fiiler işlemesi, haberinin doğruluğu hususunda şüphe uyandırır. Bu durum ise, onun rivayetlerinde ihtiyatlı davranmayı gerektirmektedir.
Cehaletü’r-râvî
Ravinin tanınmaması.
Bid’atü’r-râvî
Ravinin bid’at ehli olması. Hadis ıstılahında ravinin inancıyla ilgili bir cerh sebebidir. Başka bir deyişle ravinin itikatta fıska düşmesidir.
Bid’at kavramı istilahî anlamda yaygın şekliyle Hz. Osman’ın şehid edilmesinden sonraki tarihi süreçte ortaya çıkan; haricî, râfizî, mürcie, kaderiye, cehmiyye, müşebbihe gibi grupları tanımlamak için kullanılmıştır.
-
Zabt Sıfatıyla İlgili Kusurlar
- Kesretul Galat
- Fartul Gaflet
- Vehm
- Muhalefetus sika
- Suul Hıfz
- Kesretu’l-galat
Fuhşu galat olarak da ifade edilen bu tabir, ravinin rivayetlerinde çok hata yapması demektir.
- Fartu’l-gaflet
Ravinin rivayetlerinde dikkatli ve titiz olmaması anlamına gelir.
- Vehm
Ravinin rivayet kurallarını bilmemesi veya doğru olduğunu zannederek hadisi yanlış rivayet etmesi demektir.
- Muhalefetü’s-sikât
Zayıf bir ravinin sika ravilere veya sika ravinin kendisinden daha sika ravilere aykırı rivayette bulunması demektir.
– Ravinin isnada güvenilir ravilere muhalefet etmesi (müdrecü’l-isnad)
- Sû’u’l-hıfz
Ravinin hafıza bozukluğu demektir. Hafıza bozukluğu, sika olarak bilinen bir ravinin çeşitli sebeplerle akıl ve hafızasında meydana gelen değişiklikler sonucu rivayetlerinde çok hata yapması durumudur.
RAVİ TENKİDİ
Hadis ilminde bu faaliyet, cerh ve ta’dil olarak isimlenidirilir.
Ravinin adil olduğunun tespit edilmesi: Mudaddil – Müzekki
Ravinin hadis rivayetine ehil olmadığı: Cerh
Ravinin rivayetini inceleyen: Münekkid
Münekkid Sahabeler:
- Ebubekir
- Ömer
- Ali
- Aişe
- Abdullah b Selam
- Abdullah b. Abbas
- Enes b. Malik
Bunlar arasında Hz. Aişe en çok ravi tenkidi yapan sahabidir.
Münekkid muhaddisler tenkitlerindeki titizliklerine göre 3 kısma ayrılır;
- Müteşeddid: Çok az ve basit hatasından dolayı raviyi cerh eden
- Mutedil: Tenkitlerinde aşırı ve gevşek olmayan
- Mütesahil: Tenkitlerinde gevşek davranan, hatası çok önemli olmadıkça raviyi cerh etmeyen
GÜVENİLİRLİK AÇISINDAN RAVİLER
- Güvenilir Raviler (Sika): Adalet ve Zabt bakımından kusursuz veya rivayetlerinin delil olarak kullanılmasına engel teşkil etmeyecek derece az kusurludurlar.
- Zayıf Raviler: Ravi adaleti yönünden ehil değil cerh edilir. Ravi adaleti yönünden ehil ise zabt yönünden araştırılır. Zabt yönü zayıf ise delil olarak alınmaz.
- Metruk Raviler: Adalet ve Zabt yönüyle kusurludur. Rivayetleri terk edilir.
RAVİ TABAKALARI
- Sahabe
Müslüman olarak Hz. Peygamber’i gören ve bu imanla ölen kimse
Muhadram: Cahiliye ve islam dönemi yaşayıp Hz. Peygamber hayatta iken Müslüman olan ancak onu göremeyen kimselerdir. Sahabe değildirler.
Muksirun: 1000’den fazla hadis rivayet edenler.
Mukillun: 1000’den az rivayet edenler.
Muksirun: Mukillun:
- Ebu Hureyre
- Abdullah b. Ömer
- Enes b. Malik
- Aişe
- Abdullah b. Abbas
- Cabir b. Abdullah
- Ebu Said el Hudri
Tabiin Neslinden Tanınan Alimler
- İbn Şihab Ez Zühri
- Ümmüd Derda
- İbrahim En Nehai
- Ubeydullah B. Utbe
- Said B. Müseyyed
Tabiinden ilk vefat eden Ma’mer b. Yezid (30) – son vefat eden Halef b. Halife (180) dir.
5.BÖLÜM
MERVİ
Hadis ilminde Hz. Peygamber, sahabe ve tabiinden nakledilen söz, fiil ve takrirlerle ilgili bilgi kastedilmektedir.
Kaynağı Açısından
- Kudsi Hadis
- Merfu Hadis
- Mevkuf Hadis
- Maktu Hadis
KUDSİ HADİS
Manası Allah’tan, sözleri Hz. Peygamberden olan hadislerdir.
Kaynağı: Hz. Peygamberin kur’an dışında Allah’a nispet ederek naklettiği hadislerin kaynağı Cebrail, İlham ve Rüya olabilir.
Kudsi Hadisin Delalet Ettiği Lafızlar
- Rasulullah Yüce Allah’ın şöyle buyurduğunu söyledi
- Rabbinden rivayet ederek Rasulullah şöyle söyledi
- Aziz ve celil olan Allah’tan rivayetinde Rasulullah şöyle söyledi
MERFU HADİS
Hadis ilminde Hz. Peygambere nispet edilen söz, fiil ve takrirlere denmektedir.
İsnadından kopukluk olmayan merfu hadisler müsned olarak da isimlendirilir.
Lafızlar:
- Rasulullah bize şöyle anlattı
- Rasulullah şöyle derken işittim
- Rasulullah şöyle buyurdu
MEVKUF HADİS: Sahabenin söz, fiil ve takrirlerine dair rivayet edilen haberlere denmektedir.
MAKTU HADİS: Tabiinin söz, fiillerine dair rivayet edilen haberlere denmektedir.
İFADE ETTİĞİ BİLGİ DEĞERİ AÇISINDAN
MÜTEVATİR
Çok sayıda olmaları, adalet vasıflarının olması, farklı mekanlarda olmalarından dolayı yalan üzere birleşmeleri düşünülmeyen kalabalık bir topluluğun Hz. Peygamberden bize muttasıl bir isnadla, ondan görülmüş, işitilmiş gibi rivayet ettikleri hadislerdir.
Usul Alimlerine Göre Mütevatir Olma Şartları
- Her nesilde yalan söylemeleri mümkün olmayan sayıda kişiler tarafından rivayet edilmesi
- Haberi nakledenlerin, içeriği işitme ve görme duyularına dayalı olarak bilmeleri (akıl yürütme yoluyla elde edilen bilgi olmaması
Lafzi Mütevatir: Hz. Peygamberin ağzından çıktığı gibi bize ulaşan hadisler.
Manevi Mütevatir: Aynı anlamın farklı lafızlarda rivayet edilmesiyle meydana gelir.
Bilgi Değeri: Bir hadisin mütevatir olması, onun Hz. Peygambere aidiyetinde şüphenin olmamasıdır.
Bu sebeple İslam alimlerinin çoğunluğu mütevatir hadisin kesin bilgi ifade ettiğini söyler.
Buradaki kesin bilgi, hadisin anlamıyla değil, kaynağına aidiyetiyle ilgilidir.
Mütevatir hadisleri ilk kez bir araya getirip eser telif eden Suyuti olmuştur.
AHAD
Mütevatir seviyesine ulaşmayan haber anlamında kullanılmıştır. Mütevatir şartlarını taşımayan haber.
Çeşitleri:
- Meşhur Hadis – Aziz Hadis – Garib veya Ferd Hadis
Meşhur Hadis: Ravi sayısı ilk üç nesilde bir, iki ve bazılarına göre üçün üzerinde olan hadis.
Aziz Hadis: İsnadının ravi sayısı, başından sonuna kadar her nesilde en az iki olan hadis. Her nesilde en az iki ravisi bulunan hadis.
Garib Veya Ferd Hadis: Sened veya metin yönünden tek kalmış veya benzeri başka raviler tarafından rivayet edilmemiş hadis anlamına gelmektedir.
Bilgi Değeri:
- Bu dönemde hariciler ve mutezile haberi vahidin delil olmayacağını ileri sürmüşlerdir.
- Kelam alimlerinin büyük çoğunluğu haber vahidin zanni bilgi ifade edebileceği, bundan dolayı da onun akaid konularında delil olamayacağı görüşünü benimsemişlerdir.
- Buna karşılık hadis alimlerinin çoğu sahih kabul edilen haberi vahidin ister akide ister fıkha ve ahlaka dair olsun kesin delil kabul edileceğini savunmaktadır.
SIHHAT AÇISINDAN
- Sahih Hadis
- Hasen Hadis
- Zayıf Hadis
- Mevzu Hadis
Mütevatir olarak nakledilen bilginin, kaynağına ait olduğunda herhangi bir şüphe bulunmamaktadır. Dolayısıyla hadis liminde sıhhat araştır araştırması; mütevatir dışındaki meşhur, aziz, garib, başka bir ifadeyle ahad rivayetlerin kaynağına aidiyitenitespit amacıyla yapılmaktadır.
- SAHİH HADİS
Sahih Hadis Tespitinde Yaklaşımlar
Ehli hadis: Adalet ve zabt sahibi ravilerin muttasıl bir isnadla rivayet ettikleri şaz ve muallel olmayan hadislere denir.
Buna göre bir hadisin sahih olabilmesi için;
- Ravilerinin tamamının adalet ve zabt sahibi olması
- İsnadın muttasıl olması
- Şaz bir hadis olmaması (Daha sika raviye muhalefet)
- Sıhhati engelleyecek illetinin bulunmaması (gizli kusur)
Ehli Rey: Hadislerin sıhhatini tespit etmek için Kur’an’a arz metodunu gerekli görmekteydi.
Mutezile: Haberi vahidin sıhhatinin hem isnad hem de metin tenkidiyle belirleneceği kanaatindedir.
Görüldüğü gibi genellikle hadisçiler hadisin sıhhatinde maddi inkıta olmamasına, Hanefiler ile Mutezile ise manevi inkıta olmamasına daha fazla önem vermişlerdir.
Şia: İsnadında son derece zayıf ravilerin bulunduğu haberleri sahih olarak kabul eden şia, isnadında imamiyye’den ravi bulunmayan hadisleri sahabe ve tabiine ait bilgileri sahih olarak kabul etmez. Sadece masum imamlar vasıtasıyla gelen haberleri sahih kabul eder.
Ehli Zühd: Keşf, müşahede, rüya ve ilham yoluyla elde eddikleri marifet olarak isimlendirdikleri bilginin, akıl, nakil ve öğrenme vasıtalarıyla elde edilen bilgiden üstün olduğunu düşünürler.
Oryantalistler: Onlara göre hadisin bir kısmı Tevrat’tan bir kısmı İncil’den ve eski hurafelerden derlenmiştir. Buna göre onlar, geliştirdikleri metotlarla hadislerin kimler tarafından ne zaman ortaya çıktığını tespit etmeyi amaçlamaktadırlar. Onlara göre hadisler Hz. Peygamber’e sonradan nispet edilmiştir.
İslam Modernistleri: Hadis alimleri isnadla ilgili her türlü çalışmayı yapmışlardır. Ancak hadisin sahih veya mevzu olduğu sadece isnad tenkidiyle anlaşılmaz. İslam modernistlerine göre bugün yapılması gerekin ise hadislerin metinleri üzerinde araştırmak yapmaktır.
–Sahih li Zatihi: Bir hadis, ravileri adalet ve zabt açısından en üstün derecede ise diğer üç şartla birlikte sahih li zatihi olur.
–Sahih li Gayrihi: Ravisinin zabtındaki kusurlar sebebiyle hasen olarak nitelenen bir hadis, başka bir sahih isnadla derlenmesi durumunda sahih li gayrihi seviyesine yükselmiş olur.
- HASEN HADİS
Hasen Hadis: Sahih hadisin şartlarını taşımakla beraber sahih hadis ravisine nispetle ravilerinde biri veya birkaçının zabtı daha az olan hadis.
- ZAYIF HADİS
Zayıf Hadis: Sahih hadis şartlarından birini veya birkaçını taşımayan hadislerdir.
Bir hadis:
- İsnadındaki ravilerin birinin veya birkaçının adalet ve zabt sıfatlarını kaybettiren kusurlarının olması
- İsnadının ittisal şartlarını taşımaması sebebiyle zayıf olur.
Çeşitleri;
- İsnadındaki Kopukluk Sebebiyle Zayıf Hadisler
- Mulallak Hadis
- Munkatı Hadis
- Mu’dal Hadis
- Mürsel Hadis
- Müdelles Hadis
Muallak Hadis: İsnadının başınad bir veya birbirini takiben birkaç ravisi düşürülerek daha yukarıdaki raviden nakledilen hadislerdir.
Munkatı Hadis: İsnadda birbiri ardınca olmamak şartıyla tabiinden sonra gelen ravisi düşen hadis
Mu’dal Hadis: İsnadında sahabeye varıncaya kadar iki veya daha fazla ravinin düştüğü(birbiri ardınca) hadise denir.
Mürsel Hadis: Tabiilerin, sahabeyi atlayıp doğrudan Hz. Peygamber’e isnadla “Kale Rasulullah” diyerek rivayet ettikleri.
Müdelles Hadis: Bir ravinin kendisiyle görüşmediği veya görüşüp de hadis almadığı kimseden hadis aldığı zannını uyandıracak şekilde rivayet ettiği hadis.
Ravinin kendisinden rivayette bulunduğu hocasını isnadda herkes tarafından bilinen isim, künye veya lakabıyla edğil, bilinmeyen isim ve künyeyle zikretmek suretiyle naklettiği hadise de denir.
- Ravisindeki Kusur Sebebiyle Zayıf Hadisler
- Muallel Hadis
- Muzdarib Hadis
- Münker Hadis
- Şaz Hadis
- Maklub Hadis
- Müdrec Hadis
- Musahhef ve Muharref Hadis
Muallel Hadis: Dış görünüşü itibariyle sahih olmakla birlikte aslında gizli ve sıhhatini ortadan kaldıran bir illete sahip olan.
Muzdarib Hadis: Birbirine aykırı şekilde rivayet edilen sened veya metinlerden biri diğerine tercih edilmeyen hadisler.
Münker Hadis: Zayıf ravinin güvenilir ravilere aykırı olarak rivayet ettiği ve bu rivayetiyle tek kaldığı hadislere denmektedir.
Şaz Hadis: Güvenilir bir ravinin gerek zabt fazlalığı gerekse ravilerde aranan diğer hususlar itibariyle kendisinden daha üstün bir raviye aykırı olarak ve tek başına rivayet ettiği hadise denir.
Maklub Hadis: İsnadında ravilerin isim ve neseplerinin metinde ise kelime veya ibarelerin yerleri değiştirilerek rivayet edilen hadisler.
Müdrec Hadis: Sened veya metnine aslında olmayan şey ilave edilen hadislere denir.
Musahhaf ve Muharref Hadis: Sened veya metninde yazılışı birbirine benzeyen harflerin yanlış okunarak nakledildiği hadise musahhaf denir.
Muharref sened veya metinde hereke, harf yada yazı değişikliği yapılarak nakledilen hadistir.
Zayıf Hadisle Amel
Zayıf hadisle amel konusunda ;
- sadece amellerin faziletiyle ilgili konularda amel edilebilir,
- bazı şartlarda amel edilebilir,
- hiçbir şekilde amel edilemez olmak üzere 3 temel görüş vardır.
Hiçbir ayrıma tabi tutmadan zayıf hadisle amel edilebileceğinin ifade edilmesi isabetsizdir.
Çok zayıf bir hadisle amel edilemeyeceği hususunda genel bir kanaatin oluştuğu söylenebilir.
Zayıf hadisle amellerin fazileti konusunda amel edilebileceğiyle ilgili genel bir yaklaşım bulunsa da bu görüş isabetli kabul edilmemektedir. Çünkü amellerin fazileti de diğer konular gibi dinin temel prensiplerindendir.
Bu hususta dikkat edilmesi gereken başka nokta da zayıf hadisle amel edilebilmesi için o konuda ayet ve sahih hadisin bulunmama şartıdır.
- MEVZU HADİS
Söylemediği ve yapmadığı halde Hz. Peygamber’e nispet edilen haberdir.
Hz. Peygamber’e ait olmayan söz ve fiillerin ona nispet edilerek nakledildiği haberler demektir.
Mevzu Hadis Tarihçesi;
Kaynaklarda hadis uydurma faaliyetlerinin rivayet döneminde başladığı söylense de hadis uydurmanın İslam toplumunda siyasi gruplaşmalardan sonra ortaya çıktığı anlaşılmaktadır.
Fitenetül Kübra – Cemel Vakası – Sıffin savaşı – kendi görüşünü desteklemek için hadis uydurmuşlardır.
Mevzu Hadis Uydurma Sebepleri;
- Kendilerini öven ve karşı tarafı yeren hadisler
- İslam inancını zayıflatmaya ve intikam almak
- Menfaat etmin etmek
- İslam’a hizmet etme arzusu
Hadis Uydurmaya Karşı Alınan Tedbir;
- Cerh
- Ta’dil
Uydurma Hadislerle İlgili Eserler;
- İbnül Kayserani: Tezkiretül Mevzuat (Mevzu hadisle ilgili ilk müstakil eserdir.)
- İbnül Cevzi: El Mevzuat
- Suyuti: El Lealil Mesmua
- İbn Arrak: Tenzihuş şeritaul merfua
HADİS İLİMLERİ
- Cerh – Ta’dil
- İlelül Hadis
- Garibül Hadis
- Muhtelifül Hadis
- Nesh – Mensuh
- Esbabü Vurudül Hadis
Cerh – Ta’dil: Hadis ilminde cerh; fısk, tedlîs ve yalancılık gibi şahısta veya güvenilir ravilere muhalefet etmek gibi rivayetinde bulunan bir kusurdan dolayı raviyi ve rivayetini reddetmek anlamına gelmektedir. Ta’dil ise; Ravinin, rivayetinin kabulünü gerektirecek güvenirlik vasıflarına sahip olması anlamına gelmektedir.
İbn Ebi Hatim’in el-Cerh ve’t-Ta’dil
İlelül Hadis: İlk bakışta sahih denebilecek bir hadisin bu sihhatini zedeleyen ve ancak konunu uzmanlarınca anlaşılabilecek gizli kusurlardan bahseden bir daldır. Bu gizli kusur bazen hadisin senedinde, bazen metninde bazen de her ikisinde olabilir.
Yahya b. Maîn’in et-Tarih ve’l-İlel bu konudaki bilinen ilk eserdir.
Garibul Hadis: Bu ilim dalı, hadis metinlerinde yer alan ve az kullanılması dolayısıyla anlaşılması güç olan kelimeler ve bunların açıklanmasıyla ilgilidir. Yani bu ilim bir çeşit hadis lügatı/sözlüğü anlamındadır.
Zemahşerî: el-Fâik fi Garîbi’l-Hadis
Muhtelifül Hadis: Bu ilim dalı, hadisler arasında görülen zıtlıkların sebeplerini araştıran ve bunları gidermenin yollarını inceler.
İmam Şafiî’dir: er-Risale
Nesh – Mensuh: Genellikle birbirleriyle çelişkili görülen hadisler arasındaki ihtilafı giderme yollarından biridir. Uygulanmakta olan bir nassın kapmasına giren hükmün, daha sonraki bir nas ile tamamen veya kısmen kaldırılmasına nesh denmektedir.
İmam Şafii’nin er-Risale
Esbabü Vurudül Hadis: Bu ilim dalı hadislerin niçin, nerede, ne zaman ve hangi olayla ilgili söylendiğini tesbit etmeye çalışır. Kur’an ayetlerini daha iyi anlayabilmek için nüzul sebeplerini bilmek ne kadar önemliyse, hadisleri doğru anlayabilmek içindir.
Suyuti’nin el-Lüma’ fi Esbabi’l-Hadis
|
Kaynak İndirme Bilgileri
Diğer KPSS Tarih Konu Anlatım;
|
| KPSS DERS NOTLARI – ÖZETLER | ÖABT DERS NOTLARI – ÖZETLER |
| AÖF DERS NOTLARI – ÖZETLER | YDS DERS NOTLARI – ÖZETLER |