MUHTEŞEM  DÖRTLÜ

Coğrafya bilimi doğal unsurların insanlarla olan ilişkisini daha iyi açıklayabilmek için  doğal unsurları bulunduğu ortam  göre  atmosfer, litosfer ,hidrosfer ve biyosfer olmak  üzere dört gruba ayırmıştır. Bu  ortamlar  insan  eli  değmeden  oluştukları  için  Doğal  Sistemler  olarak  adlandırılırlar  ve  birbirlerinden  bağımsız  olmalarına  rağmen  sürekli  etkileşim  halindedirler. Örneğin , Güneş’in ısıtmasıyla  sular  buharlaşır , buharlaşan  su  yükselerek  bulutları  oluşturur , bulutlardaki  nemin  bir  kısmı  yoğunlaşır  ve  yağış  olarak  yeryüzüne  düşer. Düşen  yağışın  bir  kısmı  yer  altına  sızar , bir  kısmı  göllere  ve  denizlere  ulaşır , bir  kısmı  ise  buharlaşarak  tekrar  atmosfere  yükselir. Yağışlarla  yere  inen  suyu  yeryüzündeki  canlılar  tüketir. İşte  ifade  edilen  bu  etkileşimdeki  dengenin  insanlar  tarafından  bozulması  canlıların  yaşamını  olumsuz  etkiler.

1. Atmosfer (Hava Küre)

Yerkürenin etrafını saran, çoğunlukla gaz ve buharlardan oluşan örtüye atmosfer denir. Yer çekimi sayesinde tutulan atmosfer, büyük ölçüde gezegenin iç katmanlarından kaynaklanan gazların yanardağ etkinliği ile yüzeye çıkması sonucu oluşmakla birlikte, gezegenin tarihi boyunca Dünya dışı kaynaklardan da beslenmiş ve etkilenmiştir.

2. Biyosfer (Canlılar Küresi)

Dünyada canlıların yaşadığı 0-20 km kalınlığındaki tabakaya biyosfer denir. Bu ad, ilk kez Fransız bilgini Lamarck tarafından ortaya atıldı ve 20. yüzyılın başında bilim dünyasınca benimsendi. Biyosfer, bir gezegenin dış kabuğunun; hava, toprak, kaya ve su içeren, içinde yaşam bulunan, biyotik dönüşümler ve çevirimler gerçekleşen bir bölümüdür. Jeofiziksel olarak bakıldığında biyosfer, yaşayan tüm canlı türlerini ve ilişkilerini; canlıların litosfer, hidrosfer ve atmosfer ile etkileşimini inceleyen evrensel ekolojik sistemdir. Gezegenimiz uzayda hayatın olduğu bilinen tek yerdir.

3. Litosfer (Taş Küre)

Yerkürenin en dış kısmında bulunan yapıya litosfer denir. Karalarda daha kalın (35-40 km), deniz ve okyanus tabanlarında ise daha ince (8-12 km) olan yer kabuğunun ortalama kalınlığı 33 kilometre kadardır. Kimyasal bileşimi ve yoğunluğu birbirinden farklı iki kısımdan meydana gelir. Bunlardan biri granit bileşimindeki kayaçlardan oluşan granitik yer kabuğu; diğeri ise bazalt bileşimindeki kayaçlardan oluşan bazaltik yer kabuğudur. Canlıların yaşam alanı olan bölüm granitik kabuğun yüzey bölümüdür.

4. Hidrosfer (Su Küre)

Gezegenimizde bulunan tüm okyanus, deniz, göl ve su kaynaklarının bütününe su küre veya hidrosfer denir. Hidrosfer yeryüzünün % 71′ ini kaplar. Hidrosferin % 97′sini tuzlu sular ve okyanuslar, % 3′ünü tatlı sular oluşturur. Güneş ısısının yardımıyla hidrosfer ve atmosfer arasında sürekli bir su alışverişi vardır.