İzohips Haritalarında Yer Şekillerinin Gösterilmesi

Bu yazımızda izohips haritalarında dağ, vadi, sırt, delta, kapalı çukur, boğaz vb. yüzey şekillerini anlatmaya çalışıyoruz. Artık izohips haritaları daha anlamlı gelecek.

Dağ (Tepe): 1 ve 3 numaralı alanlarda olduğu gibi kapalı izohipslerin zirveye doğru daraldıkları net olarak görülüyorsa bu alanlara dağ yada tepe denir. Dağ, tepeye oranla daha yüksektir ama size izohips haritası verildiğinde hangisi dağ hangisi tepe diye sorulmaz, yada ikisi birlikte verilmez (genelde).

Boyun: 2 numaralı alan boyunu göstermektedir. İki dağ (tepe) arasında kalan alçak bölgeye denir. Boyun bir yönüyle en alçak yer iken, diğer yönüyle de en yüksek yerdir. Nasıl yani diye sorabilirsiniz. Harita üzerinde açıklayayım. 2 numaralı bölgeden doğu yada batı yönünde ilerlerseniz (siyah noktalara doğru) dağın zirvesine doğru çıkmış olursunuz. Doğu – Batı yönünde ilerlerseniz en alçak noktadasınız. Eğer kuzeye veya güneye doğru ilerlerseniz aşağı (alçak alanlara) doğru gitmiş olursunuz. Kuzey – Güney yönünde ilerlerseniz en alçak noktadasınız. Kısacası gözlüğe benzer iki çerçeve görüyorsanız arası boyundur. haritadaki ikinci boyun bölgesini siz bulun.

Vadi: 4 numaralı alan vadiyi göstermektedir. 4 numaralı alanda görüldüğü gibi izohipsler bazen “V” benzeri şekiller oluşturur. Bu “V” lerin sivri ucu akarsuyun kaynağını (doğduğu yer) gösteriyorsa orda vadi var demektir. Şeklimizde bu alandan akarsu geçmektedir. Akarsu geçiyorsa hiç tereddüt etmeden “V” nin sivrisine genişine bakmadan vadi dersiniz. Ancak her vadiden akarsu akmayabilir, belkide yıllarca önce kurumuştur. Bu durumda ilk başta dediğimiz gibi yapıp “V” nin sivri ucunun yüksekleri göstermesine bakarız.

Sürekli Akarsu: İzohipsleri kesen devamlı çizgiler ( ________ ) sürekli akarsuları gösterir. Bunlar yıl boyunca akışı olan sulardır.

Mevsimlik Akarsu: İzohipsleri kesen kesik kesik çizgiler (- – – – – – – ) mevsimlik akarsuları gösterir. Bu akarsular yılın belli dönemlerinde kurur, belli dönemlerinde akarlar.

Haritamızda mavi renkle gösterilen akarsular sürekli (devamlı) akarsulardır.

Göl: Kara içerisinde mavi renkle gösterilen su birikintisi göldür. 6 numaralı alan.

Kapalı Çukur (Çanak): İçe doğru okla gösterilen alan kapalı çukur yada çanak ismiyle bilinir. Bu bölgelerin özelliği Okun başladığı yerden, bittiği yere kadar yükseltinin azaldığını gösterir. 7 numaralı alandır.

Zirve (Doruk): 8 numaralı alanda yer alan nokta zirve yada dorukları gösterir. zirve yada doruk çevresine göre en yüksek noktayı gösterir. Haritamızda 4 adet doruk bulunmaktadır.

Yamaç: 9 numara ile gösterilen alanlar yamaçtır. Aslında kimse size yamaç var mı yok mu diye sormaz çünkü; bir haritada en az 2 izohips çizgisi varsa orada yamaç vardır. Bu haritanın her yeri yamaç sayılır.

Sırt: 5 ve 16 numaralı alanda olduğu gibi izohipsler “U” ve “V” benzeri şekiller oluşturuyorsa ve bunların sivri uçları yükseltisi az olan tarafları gösteriyorsa orada sırt vardır. Vadinin tersi sayılabilir.

10 numaralı alan yine bir vadi alanı.

Kıyı Çizgisi: Haritanın altında Deniz veya Okyanus yazılı ise; kara ile suyu ayıran çizgiye kıyı çizgisi denir 0 metre ile gösterilir. Haritamızda deniz yazmasa da izohipslerin yükselti değerlerinden 11 numara ile gösterilen çizginin kıyı çizgisi olduğunu çıkarabiliriz. Bu haritada izohips yükselti değerleri verilmeseydi ve altta da deniz yazmasaydı 11 numaralı çizgiye kesin olarak kıyı çizgisi diyemezdiniz. Bu çizgi belkide bir göl kıyısını gösteriyor olabilirdi.

12 numaralı yer akarsuyun denize döküldüğü akarsu ağzını göstermektedir. Bu akarsu sürekli bir akarsudur.

Ova: Çevresine göre alçakta kalan geniş düzlüklere ova denir. 13 numaralı alan bir ova alanıdır. Bu alanın düzlük olduğunu geçen izohips çizgilerinin seyrelmesinden anlıyoruz.

Delta: 14 numaralı alan. Akarsuyun denize döküldüğü yerde kara denize doğru ilerliyorsa (çıkıntı yapıyorsa) orada delta vardır. Tam tersi durumda ise yani akarsuyun denize döküldüğü yerde deniz karaya doğru ilerlerse haliç oluşur. Delta ve haliç aynı yerde, bölgede oluşamaz. Delta varsa haliç olmaz, haliç varsa delta oluşmaz. Çünkü: haliç gel-git genliğinin fazla olduğu yerlerde görülür. Gel-git genliği fazla olan yerde delta meydana gelmez veya çok zordur.

Not: Delta oluşumunu engelleyen tek etmen gelgit değildir. Değişik nedenlerden dolayıda delta oluşmayabilir. Bunlar

– Akarsuyun çok az alüvyon taşıması,
– Akarsuyun döküldüğü kıyının derin olması. (Kıta sahanlığı (Şelf alanı) dar)
– Dalga ve akıntıların fazla olması gibi.

15 numaralı alanda nispeten eğimi az olan alanı gösteriyor.