Haritanın Özellikleri
İnsanlar haritalar çizerek, insanlık tarihinin ilk dönemlerinden itibaren Dünya’yı tanımaya ve keşfe çalışmışlardır. Bilimsel çalışmaların ve iletişimin baş döndürücü gelişimiyle her bilim dalı ve her sektör doğrudan veya dolaylı harita kullanmakta ya da hazırlamaktadır.
Harita; Dünya üzerinde bir yerin ya da Dünya’nın tümünün, kuşbakışı ve belli bir oranda küçültülerek (ölçek) bir düzlem üzerine aktarılmasıdır. Buna göre, bir çizimin harita olabilmesi için üç koşul vardır:
- Kuşbakışı olarak çizilmiş olması
- Bir düzleme aktarılmış olması
- Ölçek kullanılması
Kuşbakışı Olarak Çizilmiş Olması
Haritası çizilecek alanın yatay düzleme dik bir açı oluşturacak şekilde görünümüne kuşbakışı denir. Bir çizim kuşbakışı yapılmaz ise:
- Göreceli ve öznel nitelikler taşıyan çizim yapıldığından yorumlar farklılık gösterir.
- Yeryüzü şekillerinin biçiminde ve boyutlarında bozulmalar oluşur.
- Yeryüzü şekillerinin tamamı görülemez.
Düzleme Aktarılmış Olması
Dünya’nın küresel yüzeyi düzleme aktarılırken:
- Kara ve denizlerin şekillerinde bozulmalar olur. Dünya’nın küresel yüzeyinin hata payı olmaksızın düzleme aktarılması geometrik açıdan imkansızdır.
- Kara ve denizlerin büyüklüğünde değişmeler olur.
- Paralel ve meridyenler birbirlerini dik kesmeyebilir.
- Haritalardaki bozulmalar, küreselliğin belirgin olduğu kutuplarda ve kutuplara yakın yerlerde (Grönland, Antarktika ve Sibirya gibi) daha fazladır.
- Hata oranı, haritası çizilecek alanın büyüklüğü ile orantılıdır. Asya Kıtası, Türkiye’den çok daha büyük olduğu için küresellik, Asya’da daha belirginleşir. Bundan dolayı da aynı ölçekli Türkiye haritasına göre, Asya haritasında hata oranı daha fazladır.
BÜYÜK ÖLÇEKLİ HARİTALARIN GENEL ÖZELLİKLERİ ŞUNLARDIR:
– Paydası küçüktür.
– Dar alanları gösterir.
– Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır.
– Küçültme oranı azdır.
– Bozulma (hata) oranı azdır.
– Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritalara göre düzlemde daha fazla yer kaplarlar.
– İzohipsler arası yükselti farkı azdır.
KÜÇÜK ÖLÇEKLİ HARİTALARIN GENEL ÖZELLİKLERİ ŞUNLARDIR:
– Paydası büyüktür.
– Geniş alanları gösterir.
– Ayrıntıyı gösterme gücü azdır.
– Küçültme oranı fazladır.
– Bozulma oranı fazladır.
– Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlemde daha az yer kaplarlar.
– İzohipsler arası yükselti farkı fazladır.
Haritalar çizilirken karşılaşılan güçlükleri üç bölümde ele almak mümkündür.
- Dünya’nın şeklinin küresel olmasından dolayı küresel yüzeyi düz zemin üzerine aktarmak zordur.
- Yer şekillerinin engebeli olmasından dolayı yüzey şekilleri, tam alanları ve tam şekilleri ile düzlem üzerine aktarılamaz.
- Yerden yükseldikçe görüş alanının genişleyip şekillerin küçülmesi çizimi zorlaştırır.
HARİTA ÜZERİNDE BULUNMASI GEREKENLER:
- Haritanın çizim amacına uygun başlık.
- Haritanın küçültme oranını gösteren ölçek.
- Haritanın yönünün belirlenmesinde kullanılan yön oku.
- Harita anahtarı (Lejand)
- Paralel ve meridyenler.
Konu ile ilgili aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz: