MİTOZ BÖLÜNME
Bu notumuzda sizlere 9.Sınıf Biyoloji Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme Konu Anlatımlı Ders Notlarına pdf, video, resim, çıkmış sorular vb. kaynaklar eşliğinde En Güncel ve En Kapsamlı şekilde sizlere hazırladık.
Mitoz ve eşeysiz üreme; yeni hücrelerin elde edilmesi var olan hücrelerin bölünmeleri yolu ile oğul hücrelerin üretiminin gerçekleşmesi ile oluşur. Mitoz hücre bölünmesi çok hücreye sahip olan canlılarda büyüme, yenilenme ve gelişmeyi sağlamakta iken tek hücreli canlılarda da eşeysiz üremeyi gerçekleştirmektedir.
Hücrelerin yaşam süreleri sonunda bölünme geçireceği döneme gelindiği zaman hücre döngüsü meydana gelir. Bu hücre döngüsü hücre sitoplazmaları tarafından gerçekleştirilmektedir. Hücrenin bölünmesine neden olan etken hacim/yüzey alanının sürekli artış halinde olmasıdır. Hacim/yüzey oranının artması hücrenin madde alışverişine ve çekirdeğin işlevlerini yerine getirmesine mani olmaktadır.
Hücrenin bölünmesi olayı çekirdeğin yönetimindedir böylelikle çekirdek emir ve komuta verdiğinde hücre bölünmeye geçer. Hücre döngüsü interfaz ve mitotik evre olmak üzere iki şekilde olmaktadır. Mitoz ve eşeysiz üreme hemen hemen birbirlerini doğuran olaylardır denilebilir.
- Profaz evresi
- Metafaz evresi
- Anafaz evresi
- Telofaz evresi
Mitoz bölünme esnasında hücrelerde yer alan kromozom sayısı sabit halde kalır. Mitoz bölünmede genetik çeşitliliğe rastlanmaz. Hücre bölünmesinin gerçekleşebilmesi için ilk olarak hücre kendini eşlemektedir. Kromatin iplikler yoğunlaşarak kromozom halini alır. Bölünme anında kardeş kromatit iplikler birbirlerinden ayrıldıkları için meydana gelen hücreler eş özelliklere sahiptirler.
Mitoz asıl olarak çekirdek bölünmesi anlamına gelmektedir. Profaz evrede eşlenmiş durumda bulunan kromatit iplikler kalınlaşma özelliği gösterir. Metafaz evrede eş kromatit iplikler tek bir dizi haline geçer. Anafaz evrede kardeş yani eş kromatit iplikler birbirlerinden ayrılarak birbirine zıt olan iki kutba çekilir. Telofaz evrede ise kromozomlar yine kromatit ağlara dönüşür.
Eşeysiz üreme hücrenin döllenmeye ihtiyaç duyulmaksızın kendi gövdesine benzer şekilde fertler oluşturmasına denir. Eşeysiz üremede sadece bir ata yer alır. Eşeysiz üremenin temeli mitoz bölünmeye dayanmaktadır. Mitoz ve eşeysiz üreme de meydana gelen bireyler tamamı ile birbirinin aynısı olma özelliğini taşırlar.
- İkiye bölünebilme
- Tomurcuklanma
- Rejenerasyon yani yenilenme
- Spor ile üreme
- Vejetatif üreme
İkiye bölünme yolu ile gerçekleşen eşeysiz üreme türü bakterilerde, arkelerde, ve protistlerin bazılarında gerçekleşme gösterir. Tomurcuklanma asıl canlının bir kısmında hücre bölünmesi neticesinde meydana gelen tomurcuk biçimindeki çıkıntının gelişmesi ile yeni bir ferdin oluşması ile gerçekleşir.
Rejenerasyon deniz yıldızı, planarya ve benzeri canlıların kopmuş olan vücuttaki bölümlerinin kendilerini tamamlama yoluna giderek yeni bireyler haline gelmesi olayıdır. Spor ile üreme mantarların eşeysiz üremeyi gerçekleştirdiği esnada çok sayıda spor oluşturması ile gerçekleşir. Vejetatif üreme üremede görevi bulunmayan organların çeşitli metotlar ile yeni fertler meydana getirmesidir.
| -Sitoloji (Hücre bilimi): hücrenin yapı, görev ve çoğalma gibi özelliklerini inceleyen biyoloji dalıdır.
-Hücre bölünmesinin ön şartı, hücrenin belli bir büyüklüğe ulaşmasıdır. Hücrenin bölünme nedenleri; 1. Hücre büyüdükçe, çekirdek /sitoplazma arasındaki oran da azalır. Bu durum çekirdeğin hücreyi yönetmesini güçleştirir. 2. Büyüme sırasında hücrenin hacmi yarı çapının küpüyle(r3) büyürken, yüzeydeki büyüme yarı çapının karesi (r2) ile olur. Bunun sonucunda hacim/yüzey oranı artar. Böylece hücrenin; -Madde alış verişi -Madde iletimi, -Artık madde atılması, -Gaz alış verişi, -Çekirdeğin hücredeki denetimi engellenir. -Bütün bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak için hücre bölünerek yüzeyini genişletir. – Hücreye bölünme emri veren merkez çekirdektir. -Hücre bölünmesi, hücre döngüsünün bir parçasıdır. Hücre Döngüsü Bir hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen zaman aralığına hücre döngüsü denir. Hücre döngüsünün evreleri 1. İnterfaz evresi: İki mitoz arasında gerçekleşen, bölünmeye hazırlık evresidir. -İnterfaz, ökaryot hücrelerde döngünün yaklaşık %90’ını kapsar. Örneğin insanın deri hücresinde döngü 24 saat sürer ve bunun neredeyse 22 saati interfazda geçer.İnterfaz evresindeki bir hücre dinlenme durumunda değildir. – Embriyonik hücre döngüsünün interfazında DNA eşlenmesi görülürken hücrelerde büyüme görülmez. Kısa sürede ve hızla çoğalırlar.
|
İnterfaz evresinde gerçekleşen olaylar:
– Organel sayıları artar. -DNA molekülü kendi eşler (replikasyon). DNA ile bir araya gelen histon proteinleri kromatin adını alır ve kromatinlerin miktarı da iki katına çıkmış olur. -Varsa sentrozom eşlenmesi gerçekleşir. -RNA ile protein sentezi de hızlanır. -Hızlanan metabolizmayı kontrol etmesi için enzimler sentezlenir. -ATP üretimi de hızlanır. -Bu olayların gerçekleşmesi sonucunda hücrenin sitoplazma miktarı artar ve hücrenin büyüdüğü gözlenir. Sitoplazma miktarının bu kadar artması sonucunda hücre zarı sitoplazmanın ihtiyaçlarını karşılayamaz hâle gelir. -Çekirdek bölünme emrini verir. -Bütün canlı hücrelerde bölünme özelliği var mıdır? -Hayır. -Erişkin hayvanlarda bazı hücrelerin (örneğin sinir, sperm yumurta ve kas hücreleri) bölünmesi tümüyle durmuştur. Karaciğer gibi bazı iç organların hücreleri de sadece yaralanma ya da hücre ölümü sonucu kaybedilen hücrelerin yenilenmesi gerektiğinde bölünürler. Mitoz bölünme ile canlılarda gerçekleşen olaylar: a. Bir hücrelilerde üremeyi (eşeysiz çoğalmayı) sağlar. b.Çok hücreli canlılarda; -Büyüme(canlının boy ve ağırlık olarak artması) -Gelişme(organların hücre sayısını arttırarak olgunlaşması) -Rejenerasyonu (yenilenmeyi) sağlar. -Bazı çok hücrelilerde eşeysiz üremeyi (bitkilerde vejetatif üremeyi) sağlar. Mitoz bölünmenin genel özellikleri 1. Tek hücreli canlılardan çok hücreli canlılara kadar bütün canlılarda görülür. 2. Bir hücreden iki yeni hücre oluşturur. 3. Oluşan hücrelerin kalıtsal yapısı birbirleriyle ve ana hücre ile aynıdır. 4. Kromozom yapısı ve sayısı değişmez. Yani kromozomların niteliği ve niceliği değişmez. 5. n, 2n ve 3n kromozomlu hücreler mitoz bölünme geçirebilir. NOT: Mitoz sonucu oluşan hücrelerde kalıtsal çeşitlilik oluşmuş ise bu durum mutasyon ile açıklanır.
NOT: Mitoz sonucu oluşan hücrelerin organel sayısı, sitoplazma miktarı ve büyüklükleri farklı olabilir. |
Mitoz Ve Eşeysiz Üreme
Mitoz Mayoz Arasındaki Farklar
Mitoz mayoz arasındaki farklar: Hücrelerin bölünerek yeni hücrelerin meydana gelmesine bölünme denir. Bu bölünme ise iki şekilde gerçekleşir. Bunlar ise; mitoz ve mayoz bölünmedir. Şimdi sizler ile birlikte bu bölünme çeşitlerinin nasıl olduğu ve birbirinden farklı yönleri nelerdir bunu öğrenelim.
- Mitoz bölünme; tek hücreli canlılarda üreme, çok hücreli canlılarda büyüme ve gelişme, rejenerasyon (yenilenme), bazı canlılarda ise gamet oluşumu olurken; Mayoz bölünmede, 2n kromozomlu eşeyli üreyen canlılarda üreme hücresi oluşturma amaçlı gerçekleştirilir.
- Mitoz bölünme sonucunda iki hücre oluşur iken, mayoz bölünme sonucunda dört hücre meydana gelir.
- Mitoz bölünme sonucunda kromozomlarda hiçbir değişiklik meydana gelmez iken mayoz bölünme sonucunda kromozomlarda değişiklikler gözlemlenir.
- Mitoz bölünme gerçekleşirken kromozom sayısında bir değişiklik meydana gelmez yani kromozom sayısı sabit kalır fakat mayoz bölünmede kromozom sayısı yarıya düşer.
- Mitoz bölünme canlılarda ölene kadar devam eder iken, mayoz bölünme üreme olayının bitimine kadar devam eder.
- Mitoz bölünme vücut hücrelerinde gerçekleşir iken mayoz bölünme eşey hücrelerinde gerçekleşir.
- Mitoz bölünme vücut hücrelerinde gerçekleştiği için kalıtsal çeşitlilik gözlemlenmez, fakat mayoz bölünme eşey hücrelerinde gerçekleştiği için kalıtsal çeşitlilik meydana gelir.
- Mitoz bölünme de n, 2n ve 3n kromozomlu hücreler oluşurken, mayoz bölünme de 2n kromozomlu üreme ana hücreleri oluşur.
- Mitoz bölünmede çekirdek ve sitoplazma bölünmesi sadece bir kez gerçekleşirken, mayoz bölünme de sitoplazma ve çekirdek bölünmesi ikişer kez oluşur.
- Mitoz bölünmenin anafaz evresinde kardeş kromotidlerde ayrılma oluşurken; mayoz bölünmede anafaz-1 de homolog kromozomlarda ayrılma, anafaz-2 de ise kardeş kromotidlerde ayrılma meydana gelir.
- Mitoz bölünmede tetrat, sinapsis, kiyazma ve krosing-over gibi değişiklikler oluşmazken mayoz bölünmede profaz evresinde tetrat, sinapsis, kiyazma ve bazen de krosing- over gibi oluşumlar gözlemlenir.
Mitozun Evreleri
Mitozun Evreleri Nelerdir?Mitoz evreleri 1 hazırlık ve 4 bölünme evresi olarak toplamda 5 adet evreden oluşur. Mitoz bölünme temel üreme özelliklerinin görüldüğü evreler aslında çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesi olarak 2 evrede gerçekleşir. Sitoplazma bölünmesi çekirdek bölünmesinden sonra gerçekleşen evredir.
İnterfaz Evresi: Hazırlık evresi olarak da bilinir. Diğer evrelerde bölünmenin tamamlanabilmesi için gereken organeller düzenlenir ve hazırlık süreci tamamlanır. İnterfaz evresi kendi içinde G1, S ve G2 adı verilen 3 bölüme ayrılır.
G1 bölümünde gerçekleşen ATP ve protein sentezi bölünme için iki katına çıkarak DNA eşlemesini başlatır. Ardından S evresine geçilir. S evresinde eşlemesi tamamlanan DNA sonrası iki iplikli hale gelen kromozomların her ipliği birbirlerine bağlanır. Son olarak G2 bölümünde ise bölünme hazırlıkları tamamlanır. Bu evre yetişkin bir insan için toplamda 24 saatte tamamlanır.
Profaz Evresi: İnterfaz evresinde birbiriyle eşlenmiş olan kromatinler bu evrede kısalıp daha sonrasında kalınlaşırlar. Böylece yeni hücre için gerekli olan kromozom yapısına dönüşürler. Hücrede bulunan çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller dağılarak kaybolurlar. Kromozomların rahat hareket etmesi için bu dağılma mutlaka gereklidir. Son olarak tüm kromozomlar hücrenin tam ortasında sıralanır. Bu sıralanmaya aynı zamanda ekvatoral sıralanma adı da verilir. Sırlanma sonrası profaz evresi sona erer.
Metafoz Evresi: Birbiriyle eşlenmiş olan kromotitler hücrenin tam orta noktasında bir halka oluştururlar. Oluşturulan halka her zaman muntazam olmaz ve muntazam olma özelliği aranmaz. Dağınık olarak da dizilebilirler. Bundan sonraki süreçte sentrozomlar iğ ipliklerini kromozomlara tarafına yönelterek yeni hücren oluşumunu şekillendirmeye başlarlar. Kromotitler hücrenin orta noktasında yavaşça boğumlanır. Kromozomların en net görüldüğü evredir.
Anafoz Evresi: Bu evrede iki hücre için de ortak olarak bölünme başlar. İlk önce birlikte eşlenmiş olan kromatitler, sentromerleri ve en önemlisi de iğ iplikleri aynı anda ve aynı oranda ikiye ayrılır. Ayrılma sonrası her biri sağ ve sol kutuplara doğru dağılmaya başlarlar. Dağılan bu kromatitlerin kutup noktalarına ulaşması ile bu evre tamamlanır.
Telofaz Evresi: Bölünmenin son evresidir.Hücrede bulunan çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller profaz evresinde dağılarak kaybolmuştu. Bu evrede her iki taraf için de yeniden oluşmaya başlarlar. Oluşum sonrası kutuplara çekilen kromatitler çekirdek zarlarının içerisine girerek DNA’yı tamamlar. Metafoz evresinde hücrenin orta noktasında boğumlanan kromotitler o bölgeden tamamen ayrılarak birbirine benzer iki farklı hücreyi meydana getirir.
Bitkilerde ve Hayvanlarda Gerçekleşen Mitoz Bölünme Farkları
Hayvan hücrelerinde mitoz bölünmesinde sentrozom eşlenmesi olur ve iğ iplikleri sentrozom tarafından oluşturulur. Bitki hücrelerinde ise iğ iplikleri sentrozom tarafından oluşturulmadığı için sitoplazmadaki proteinler tarafından oluşturulur. Bu sayede bitki hücresinde sentrozom eşlenmesi olayı görülmez.
Hayvan hücrelerinde sitoplazma bölünme esnasında hücre zarı dıştan içe doğru boğumlanır. Bitki hücrelerinde ise boğumlama olayı yoktur. Onun yerine hücre plağı kenarlara doğru genişleyerek hücreyi böler. Bunun en büyük nedeni çeper varlığından kaynaklanır.